Madde Kullanım Bozukluğu Nedir?

Madde kullanım bozukluğu, bir kişinin bir veya daha fazla bağımlılık yapan maddeyi kontrolsüz bir şekilde kullanması ve bu kullanımın kişinin günlük yaşamını, iş ve sosyal ilişkilerini olumsuz bir şekilde etkilemesiyle karakterize edilen bir durumdur. Kullanım davranışı; kişinin kendisine, çevresine veya sorumluluklarına zarar vermesine rağmen devam ediyorsa bu durum madde kullanım bozukluğu olarak değerlendirilir. Erken tanı ve etkili müdahale, bu sorunlarda belirgin azalma sağlar.

DSM-5’te madde kullanım bozuklukları 10 farklı madde türü üzerinden sınıflandırılmıştır Alkol, kafein, kenevir (esrar), varsandıranlar (halüsinojenler) (LSD, meskalin, fensiklidin vb.), uçucular (tiner, benzin, gazolin, bali vb.), opiyatlar (morfin, eroin, kodein, metadon vb.), dinginleştirici, uyutucu ve kaygı gidericiler (diazepam, klorazepat vb.), uyarıcılar (amfetamin, ekstazi, kokain vb.), tütün ve diğer bilinmeyen maddelerdir.

Madde Kullanım Bozukluğuna Neden Olan Etkenler Nelerdir?

Madde kullanımına başlama nedenleri kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Ancak bazı ortak nedenler şunlardır:

• Akademik baskı ve sınav stresi
• Çevresel faktörler (aile, okul, iş, akran)
• Toplumsal faktörler (yoksulluk, işsizlik, madde kullanımına göz yuman toplum yapısı)
• Aile içi sorunlar veya çocukluk travmaları (cinsel veya fiziksel istismar, ebeveyn veya kardeşte madde kötüye kullanımı, zayıf iletişim)
• Kaygı, depresyon, yalnızlık gibi duygusal zorluklar
• Maddelerin rahatlatıcı ya da eğlenceli olarak görülmesi
• Merak ya da "bir kereden bir şey olmaz" düşüncesi

Bu nedenler, kişiyi zamanla kontrolsüz kullanıma sürükleyebilir ve bağımlılık sürecini başlatabilir.

Madde Kullanım Bozukluğu Olarak Nitelenen Durumlar Nelerdir?

Aşağıdaki durumlar, madde kullanım bozukluğuna işaret edebilir:

• Madde kullanımı için çok büyük bir istek duyma veya kendini zorlanmış hissetme
• Kullanım sıklığının ve miktarının giderek artması
• Olumsuz etkilerine rağmen kullanıma devam etme (toplumsal ve kişiler arası sorunlar)
• Kullanımı azaltmaya ya da bırakmaya yönelik çabaların başarısız olması
• Tekrar eden kullanım sonucu sorumluluklarını yerine getirememe (işte, okulda, evde)
• Olumsuz bedensel veya ruhsal etkilerinin bilinmesine rağmen kullanmayı sürdürme
• Maddenin kullanılmadığı zamanlarda yoksunluk belirtileri (sinirlilik, huzursuzluk, uykusuzluk, saldırganlık, terleme, titreme, vs.)
• Günlük yaşamın madde kullanımı etrafında şekillenmesi.

Bu belirtilerin bir ya da birkaçının varlığı durumunda uzman desteği alınması önerilir.

Madde Kullanım Bozukluğunun Neden Olduğu Sonuçlar Nelerdir?

Madde kullanımı, kişinin hayatının birçok alanını olumsuz etkileyen ciddi bir sorundur. Öncelikle, fiziksel sağlığı tehdit eder. Akciğer veya kalp hastalıklarına, felce, kansere ve bağışıklık sisteminin zayıflamasına neden olabilir.

Madde kullanım bozukluğu yaşayan bireylerde beynin yargılama, karar verme, öğrenme, hafıza ve davranış kontrolüyle ilgili alanlarında bozulmalar görülür. Bu da unutkanlık, dikkat dağınıklığı ve karar vermede zorlanma gibi sorunlara neden olabilir. Aynı zamanda ruh hali değişiklikleri ortaya çıkabilir Kişi sık sık mutsuz hissedebilir, endişelenebilir ya da ani öfke patlamaları yaşayabilir.

Bağımlılık, yalnızca kişinin kendisine değil çevresine de zarar verir. Zamanla iş, okul ve sosyal ilişkiler sekteye uğrayabilir. Birey sevdiklerinden uzaklaşabilir. Ayrıca madde kullanımı, yasa dışı durumlara, kazalara ya da tehlikeli olaylara zemin hazırlayabilir. Bazı maddelerin aşırı ve uzun süreli kullanımı ölüm riskini de beraberinde getirir. Tüm bu nedenlerle madde kullanımı, sadece “kötü bir alışkanlık” değil, bireyin tüm yaşamını etkileyen önemli bir risk faktörüdür.

Madde Kullanım Bozukluğu ile Nasıl Baş Edilir?

Madde kullanım bozukluğu ile başa çıkmak mümkündür. Bu süreçte dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:

• Profesyonel destek alınmalıdır. Psikolojik danışmanlık ve gerektiğinde tıbbi destek tedavi sürecini kolaylaştırır.
• Kişi yaşadığı durumun farkına varmalı ve bunu kabullenmelidir.
• Kullanıma dair mesaj, not veya anıları içeren bir günlük tutulması sürecin anlaşılmasına yardımcı olabilir.
• Sosyal destek ağının (aile, arkadaş, partner, akademik danışman) önemi büyüktür.
• Sağlıklı alışkanlıklar (spor, sanat, doğada vakit geçirmek) geliştirilmelidir.
• Yardım istemek, sürecin en önemli adımıdır.

Madde Kullanım Bozukluğu Olan Bireyler Hangi Kurum ve Kuruluşlardan Destek Alabilir?

Bartın Üniversitesi Psikolojik Danışma ve Rehberlik Araştırma ve Uygulama Merkezi – Bireysel psikolojik danışmanlık hizmeti alınabilir. Başvuru için: www.pdrem.bartin.edu.tr

Yeşilay Danışmanlık Merkezi (YEDAM) – 115 numaralı hattan ücretsiz destek alınabilir.

ALO 191 Uyuşturucu ile Mücadele Hattı – 7/24 ulaşılabilir, anonim danışmanlık sağlar.

AMATEM (Alkol ve Madde Bağımlılığı Tedavi Merkezleri) – Tedavi gerektiren durumlar için uzman destek sağlar. http://www.amatem.org/amatem/amatem-iletisim-merkezleri/

ÇEMATEM (Çocuk ve Ergen Madde Bağımlılığı Tedavi Merkezi)- 18 yaş altındaki bireyler için bağımlılık tedavisi hizmeti vermektedir. https://yesilayrehabilitasyonmerkezi.org.tr/amatem-cematem/

 ALO 171 Sigara Bırakma Hattı- Sigarayı bırakmak isteyen bireylere yönelik ücretsiz danışmanlık ve yönlendirme hizmeti sağlar.

Aile Hekimleri ve Sağlık Kuruluşları – İlk başvuru noktaları olarak destek alınabilir.

Bu kendine yardım dokümanı, İŞKUR tarafından sağlanan staj programına katılan çalışan/öğrencilerimizden Sudenur TOK tarafından hazırlanmış, Doç. Dr. Sinem TARHAN, Doç. Dr. Özlem ŞENER, Dr. Öğr. Üyesi Eyup ZORLU ve Dr. Öğr. Üyesi Berkan DEMİR tarafından kontrol edilerek yayınlanmıştır.